Οι Βρύσες της Χρύσως

Από την απλή παρατήρηση καταλαβαίνουμε ότι η θέση στην οποία δημιουργήθηκε ένα χωριό, δεν είναι τυχαία. Έχει να κάνει με την φυσική οχύρωση, αλλά κυρίως με την ύπαρξη νερού. Αυτό που απασχολούσε τους πρώτους κατοίκους κάθε χωριού ήταν η ύπαρξη νερού σε κοντινή απόσταση από αυτό, γιατί γνώριζαν πόσο απαραίτητο είναι ως πόσιμο για την ζωή, αλλά και γιατί είναι η κινητήρια δύναμη των μύλων για το άλεσμα των καρπών και βέβαια χρήσιμο για το πότισμα των κήπων και των χωραφιών.

Το χωριό μας είναι ευλογημένο, γιατί και φυσική οχύρωση διαθέτει, αλλά το κυριότερο, γιατί έχει άφθονο και εκλεκτής ποιότητας νερό. Πέρα από τον

Κάποιες από αυτές δεν γνωρίζουμε πότε κτίστηκαν, όπως η συστοιχία από τις επτά βρύσες που υπάρχουν στην άκρη του χωριού μας. Οι βρύσες αυτές είναι της πρώιμης Τουρκοκρατίας, είναι πετρόκτιστες με οξύρηχγα τόξα, που θυμίζουν αραβότροπο χτίσιμο ή χτίσιμο της εποχής του Μυστρά.
Μέχρι το 1961 οι βρύσες αυτές υδροδοτούσαν το χωριό μας. Έχουν κρύο, χωνευτικό και εύγευστο νερό, που το πίνεις και δεν χορταίνεις. Η μεταφορά του νερού στα σπίτια γίνονταν με τις βαρέλες και τα βιτσέλια. Η μεταφορά ήταν μια πολύ κουραστική εργασία και την είχαν αναλάβει οι γυναίκες. Στις ίδιες βρύσες γίνονταν και το πλύσιμο των ρούχων.

Μέχρι την κατασκευή του πλυσταριού, που άρχισε το 1953 και τελείωσε το 1962, οι γυναίκες του χωριού έπλεναν τα ρούχα της οικογένειάς τους στις βρύσες αυτές, εκεί άναβαν φωτιά για να ζεστάνουν το νερό και να κάνουν την αλισίβα. Η δουλειά ήταν δύσκολη και επίπονη.

Κάτω από τις βρύσες υπάρχει μια πηγή, η λεγόμενη «γκούρα». Από αυτή αναβλύζει πολύ κρύο νερό και ήταν κατά κάποιο τρόπο το ψυγείο των Χρυσιωτών, μέχρι να ηλεκτροδοτηθεί το χωριό μας. Εκεί έβαζαν τρόφιμα, που ήθελαν να κρυώσουν ή να τα συντηρήσουν για λίγο.

Στην ίδια περιοχή υπάρχουν και οι σκεπαστές βρύσες. Είναι και αυτές πετρόκτιστες και όπως μας πληροφορεί σχετική ανάγλυφη επιγραφή αυτές κτίστηκαν με έξοδα της κοινότητας το 1900.

Οι σκεπαστές βρύσες παλιότερα χρησιμοποιούνταν για το πότισμα των μεγάλων ζώων, συνήθως των αλόγων. Επιτελούσαν και έναν άλλο ρόλο. Εκεί οι νεόνυμφες έκαναν, την επόμενη ημέρα από τον γάμο, μια τελετουργία, για να στεριώσει ο γάμος, αλλά και να περάσουν και εκείνες καλά.

Οι νεόνυμφες συνοδευόμενες από τα όργανα και τους κουμπάρους, πήγαιναν στις σκεπαστές βρύσες και αφού κάρφωναν ένα καρφί, για να στεριώσει ο γάμος, άλειφαν τις βρύσες με βούτυρο λέγοντας: «όπως τρέχει το νερό να τρέχουν τα καλά στο σπιτικό μου» και αφού έπαιρναν μια κανάτα νερό επέστρεφαν, πάντα με τη συνοδεία των οργάνων και των κουμπάρων στο σπίτι τους και με το νερό που έφερναν προσπαθούσαν να καταβρέξουν τον σύζυγο.

Στην πλατεία του χωριού μας, όπως και στον Άγιο Γιώργιο, υπάρχουν επίσης πετρόκτιστες βρύσες.

Η κατασκευή τους έγινε από τον σύλλογο των απανταχού Χρυσιωτών. Η βρύση στην πλατεία έγινε το 1986 και στον Άγιο Γιώργιο το 2001.

Στην περιοχή του Αγίου Σεραφείμ υπήρχε από πολύ παλιά βρύση, δίπλα στο επάνω γεφύρι. Αυτή με την διάνοιξη του δρόμου (1962-63) καταστράφηκε και επισκευάστηκε γύρω στο 1980.

Στη Γούρδεση υπάρχει πετρόκτιστη βρύση, η ονομαζόμενη του «Αντριά». Όπως μας πληροφορεί σχετική εντοιχισμένη ανάγλυφη επιγραφή, η βρύση αυτή κτίστηκε το 1908 από τον Χαράλαμπο Λέφα.